 Szukaj |
| >NASZE STRONY |
 MAIN |
|
|
GRY FABULARNE |
|
|
GRY cRPG |
|
|
FANTASTYKA |
|
|
PROJEKTY |
|
|
|
|
Statystyki |
userzy w serwisie:
gości w serwisie: 0 |
|
|
|
| Encyklopedia |
QUENYA-JĘZYK ELFÓW Z VALINORU
Quenya jest językiem o średniej trudności. Rzeczowniki quenejskie mają po 8-10 przypadków i 4 liczby. Na szczęście, z innymi częściami mowy jest już standardowo, nawet prościej niż w polskim. Problem może również stanowić jeden z czasów, ale o tym później.
Dodam jeszcze, jako wstęp do podstaw fonologii, że czasami nad samogłoskami stosujemy dwie kropeczki(dierezę), by wskazać że e na końcu wyrazu nie jest nieme (np. w Manwë) lub by pokazać w sposób jasny i wyraźny, że dwie samogłoski(jedna zaznaczona) nie tworzą dyftongu, np. Eärendil. Oczywiście, tam, gdzie jest to trudne,np. w e-mailu, można dierezy pominąć.
Gramatyka i struktura wyglądają natomiast tak:
Fonologia (podstawy):
W języku quenya występują samogłoski: a, e, i, o, u. Czasem łączą się one w jeden z siedmiu dyftongów(dyftongi to pary samogłosek wymawiane w jednej sylabie). Są to: ai, oi, ui, ei, au, eu, iu. Występują również długie samogłoski, które oznaczamy ich krótkimi odpowiednikami z akcentem: długie a to á, długie e zapisujemy é, długie i to í, długie o oznaczamy naszym poczciwym ó, a dłuugie u to ú.
Jak łatwo się domyślić, żaden język nie składa się z samych samogłosek. Tak samo jest i z quenejskim. Posiada on podstawowe spółgłoski: b, c(=k), d, f, g, h, l, m, n, p, r, s, t, v(dla nieświadomych v czytamy jak polskie w), z. Są w nim również dwie półsamogłoski: w(=ł) i y(=j). Istnieje też dźwięk hy, który wymawiamy jak niemiecki dźwięk ich-Laut.Dźwięk k zapisujemy różnie, c lub k. W polskich przekładach zawsze było używane to drugie, więc i my przy tym pozostańmy. Warto zauważyć, że d, b, g występują wyłącznie w połączeniach nd/ld/rd, mb, ng.
Zbitki spółgłosek zwykle nie występują na początku wyrazów, poza qu(=kw[=kł]), ty, ny oraz nw, jeżeli y i w(półsamogłoski) uznamy za spółgłoski. Na końcu nie ma zbitek, wyrazy kończą się na t, s, n, l, r lub samogłoskę. W środku wyrazów pojawiają się połączenia (pogrubionym pismem te, które mistrz Tolkien uznał za częste)kk, ht, hty, lc, ld, ll, lm, lp, lqu, lt, lv, lw, ly, mb, mm, mn, mp, my, nk, nd, ng, ngw, nn, nqu, nt, nty, nw, ny, ps, pt, qu, rk, rd, rm, rn, rqu, rr, rt, rty, rs, rw, ry, sk, squ, ss, st, sty, sw, ts, tt, tw, ty, x(=ks). Czasem mogą w złożeniach powstać inne takie "zlepieńce", ale raczej należy ich unikać.
Akcent pada na drugą lub trzecią sylabę od końca. Myślę, że poniższy spis cech, które sprawiają, że samogłoska jest akcentowana(w kolejności sprawdzania), pomoże je zapamiętać:
1. Długa(dyftongi się liczą jako długie)
2. Przed zbitką spółgłosek
3. Jeśli i to nie działa, to druga od końca.
Rzeczownik
Jak już chyba wspominałem, jest tu dużo do omówienia. 9-10 przypadków w 4 liczbach daje niebagatelną sumę 36-40 form jednego jedynego rzeczownika. A przecież tych rzeczowników jest cała masa... Te 4 liczby to dobrze nam znane liczba pojedyncza i mnoga, a także liczba cząstkowa mnoga(oznacza wiele egzemplarzy rzeczownika[nieokreśloną, w przeciwieństwie do zwykłej l. mn.]) oraz liczba podwójna.
MIANOWNIK
Tu jeszcze będzie łatwo. Mianownik l. poj to oczywiście rzeczownik bez zmian. Za to potem jest gorzej. Mianownik l. mn ma końcówkę -r, jeżeli zakończeniem M. l. poj. jest samogłoska inna niż e, natomiast w innym przypadku jest to -i(jeżeli M. l. poj. kończy się na -e, to to e usuwamy). Gdy rzeczownik kończy się na -ie, to liczbę mnogą tworzymy przez -r, by uniknąć jednego i za drugim, np. tie-ścieżka, l. mn. tier, nie **tii. Mianownik l. cz. mn. tworzymy przez końcówkę -li(*-eli przy zakończeniu na spółgłoskę). Została tylko liczba podwójna. Używamy jej, gdy dwa przedmioty stanowią parę, a nie np. do określenia dwóch drzew rosnących przypadkowo obok siebie. Wtedy używamy odpowiedniego liczebnika i liczby mnogiej. Liczbę podwójną tworzymy za pomocą końcówki -t, ale gdy rzeczownik już kończy się na t lub d, to używamy -u.
BIERNIK
W Valinorze mówiono Quenyą najdokładniej, więc tworzono również oddzielny biernik. Przy rzeczownikach zakończonych na samogłoskę wydłużano ją, jak np. parma-księga > parmá-księgę. Rzeczowniki kończące się na spółgłoskę, jak np. kasar-krasnolud, nigdy nie miały osobnego biernika (jednym słowem kasar pozostawał kasarem :-) ). W liczbie mnogiej już wszystkie rzeczowniki dodawały do siebie końcówkę -i, co jednak naszemu kasarowi dalej nie robiło różnicy (kasari-krasnoludy M. i B.), ale robiło księgom parmar-księgi(M.), parmai-księgi(B.). W l. cz. mn. końcówką było -lí, czyli wydłużona końcówka M. l. cz. mn. W. l. podw. wydłużamy końcowe u do ú i sprawa załatwiona. W późniejszych czasach i tak nie używano poza Valinorem tego wszystkiego co jest tu napisane :-(.
DOPEŁNIACZ
Dopełniacz to nie jest trudna sprawa. W l. poj. używamy końcówki -o. Potrafi ona całkowicie skasować -a, jeżeli jest końcówką podstawowego rzeczownika, więc parma-jak ktoś nie pamięta to księga > parmo-księgi(D.); ale nie usuwa żadnej innej samogłoski. Do spółgłosek -o dodajemy zupełnie normalnie. W liczbie mnogiej dodajemy do M. l. mn. końcówkę -on. Nie pożera ona już nic (ufff) :-). Liczba cz. mn honoruje zakończenie -lion. W l. podw. dodajemy końcówkę -to
POSSESIVUS
Jest to przypadek o funkcji dopełniacza oznaczający konkretnie, że coś do czegoś należy, lub jest tego czegoś składnikiem. Sam Tolkien mówił o nim jako o "Dopełniaczu (...) posesywno-przymiotnikowym". Głównie chodzi o to, że possesivus opisuje, jak już wspomniałem, przynależność, natomiast dopełniacz mówi nam o tym, że coś od kogoś pochodzi, czyli domyślnie rzeczownik w dopełniaczu nie jest już właścicielem danego przedmiotu. Ale dość już tych wywodów, przejdźmy do końcówek(ach, te końcówki!). W l. poj. jest to -va. W l. mn. -iva. Końcówka l. cz. mn. w possesivusie to -líva, a l. podw. -twa.
CELOWNIK
O celowniku będzie króciutko. Jego zakończenie brzmi(oczywiście w liczbie pojedynczej) -n. Celownik l. mn. kończy się na -in, w l. cz. mn. na -lin, a w l. podw. na -nt(jedyna dozwolona zbitka spółgłosek na końcu wyrazu w Quenyi!!!).
MIEJSCOWNIK
Miejscownik l. poj. ma końcówkę -sse, którą zwykle tłumaczy się "w, na". W liczbie mnogiej przechodzi ona w -ssen, w l. cz. mn. w lisse lub lissen (zależnie od gustu), a w l. podw. jest ona końcówką -tse (całkiem jak wredna afrykańska mucha tse-tse).
ALLATIVUS
Allativusa używasz, gdy wchodzisz do czegoś, jeżeli to coś chcesz opisać. W liczbie pojedynczej kończy się ten przypadek na -nna, a w innych liczbach mniej lub bardziej podobnie, czyli w l. mn. na -nnar, w l. cz. mn. na -linna lub -linnar, a w l. podw. na -nta. Warto również dodać, że allativus znaczy również, że coś jest na powierzchni czegoś.
ABLATIVUS
Ten przypadek jest odwrotnością allativusa(ale nie onacza "pod"). Jego końcówki to: l. poj. -llo, l. mn. -llon lub -llor, l. cz. mn. -lillo lub -lillon, l. podw. -lto.
NARZĘDNIK
Narzędnik jest używany, gdy coś opisanego rzeczownikiem w tym przypadku ktoś wziął za narzędzie i tego używa(stąd nazwa przypadka). Jego zakończeniami są: -nen w wypadku l. poj., -inen w l. mn., -línen w l. cz. mn. oraz -nten w l. podw.
TAJEMNICZY
Nie znamy funkcji tego tajemniczego przypadka, ale, o dziwo, znamy jego końcówki. Są to: -s w l. poj., -is w l. mn., -lis w l. cz. mn. i -tes w l. podw.
Podsumujmy końcówki:
Przypadek l. poj. l. mn. l. cz. mn. l. podw.
Mianownik --brak-- -r, -i -li -u, -t
Biernik(tylko Quenya książkowa) wydłużenie końcowej samogłoski(jak jest) i lí Przy liczbie podw. na -u wydłużenie go
Dopełniacz -o -on -lion -to
Possesivus -va -iva líva -twa
Celownik -n -in -lin -nt
Ablativus -llo -llon -lillo(n) -lto
Allativus -nna -nnar -linna(r) -nta
Miejscownik -sse -ssen -lissen -tse
Tajemniczy -s -is -lis -tes
Dodam tylko, że gdy dodanie końcówki powoduje utworzenie niedozwolonej zbitki spółgłosek(tu znajdziesz listę dozwolonych), to dodajemy między rzeczony rzeczownik a zakończenie i w liczbie mnogiej, a e w pozostałych
Istnieją jeszcze dwa specjalne rodzaje rzeczownika. Oba są związane z czasownikami. Są to:
RZECZOWNIK "ABSTRAKCYJNY"
Jest to rzeczownik nazywający jakąś czynność, np. mycie, bycie, próbowanie, śpiewanie itd. W Quenyi dodajemy tu -le. UWAGA! Rzeczownik abstrakcyjny nie może mieć dopełnienia!
RZECZOWNIK ODSŁOWNY
Ten rzeczownik jest zupełnie taki, jak rzeczownik abstrakcyjny, tylko że może mieć dopełnienie. Kończy się na -ie
Rodzajnik
Nie ma rodzajnika nieokreślonego. Gdy mówimy o konkretnym/ych przedmiocie/ach, to wstawiamy przed rzeczownikiem i, np. i eleni-(te) gwiazdy.
W górę
Przymiotnik
Przymiotniki quenejskie odmieniają się tylko przez 2 liczby i nic więcej. Przymiotnik kończący się na a zamienia je na e, kończący się na e - na i, a na ea dostają w zamian ie. Przymiotniki na spółgłoskę nic nie tracą, lecz zyskują końcówkę i
Czasownik
Nie można żyć samymi rzeczownikami i przymiotnikami. Tak myślimy my i tak samo pomyślały sobie elfy, więc wymyśliły czasowniki. W Quenyi dzielą się one na 2 grupy: czasowniki bazowe z rdzeniem spółgłoska(lub zbitka)-samogłoska-spółgłoska, np. quet- = mówić, sil- = świecić, oraz czasowniki "pochodne", powstałe od tych bazowych. Często mają zakończenia -ta, -ya.
BEZOKOLICZNIK
Bezokolicznik tworzymy różnie, zależnie od typu czasownika. Jeśli rdzeń czasownika kończy się na -a, nie należy nic w czasowniku zmieniać. Natomiast w czasownikach bazowych należy dodać na końcu -e.
CZAS TERAŹNIEJSZY
Czas teraźniejszy tworzymy, dodając do rdzenia końcówkę -a. Oczywiście te rdzenie, które już się tak kończą, np. te zakończone na -ta lub -ya, pozostają bez zmian.
AORYST
Aoryst jest to rodzaj czasu teraźniejszego, który opisuje prawdę generalną(np. "lód topi się w temperaturze 0 st. Celsjusza"). Bez końcówek dodatkowych, aoryst ma postać "czas.+e", jednak gdy dodajemy coś jeszcze, choćby -r na oznaczenie liczby mnogiej, -e zamienia się nagle w -i-.
CZAS PRZYSZŁY
Ten czas tworzymy przez usunięcie końcowej samogłoski rdzenia (jeśli taka istniejie) i dodanie końcówki -uva.
CZAS PRZESZŁY
Tworzymy go dodając końcówkę -ne na końcu wyrazu. Czasowniki bazowe kończące się na -t, -p lub -k korzystają z wrostka nosowego n lub m i końcówki -e, np. quente = mówił, nie **quetne. W większości przypadków używamy wrostka n, m tylko przed p. Gdy rdzeń czasownika kończy się na r, l lub n, to mimo, że może być nawet bazowy, to dodajemy -ne. Po l -ne zmienia się w -le, więc od mel- = kochać czas przeszły będzie melle.
CZAS PRZESZŁY DOKONANY
Ten czas tworzony jest przez opuszczenie ostatniej litery rdzenia, jeżeli jest ona samogłoską, dodanie końcówki -ie, dodanie augumentu i, w przypadku czasowników bazowych, wydłużenie środkowej samogłoski. Augument jest taki sam, jak środkowa samogłoska rdzenia, więc np. od quet- czas przeszły dk będzie *equétie itp. Nie wiadomo tylko, co zrobić z nieszczęsną końcówką -ya, gdyż yi w Quenyi nie występuje. Twierdzę, że usuwamy -ya i wstawiamy -ie, więc perfekt od súya = oddychać będzie *usúie = odetchnął.
TRYB ROZKAZUJĄCY
Co do składni patrz czas teraźniejszy. Często łączy się z niezależną partykułą a, á.
FORMY ŻYCZENIOWE
Formę życzeniową tworzymy, używając trybu rozkazującego i dodając przed nim nai (jako oddzielny wyraz).
Każdy czasownik musi się zgadzać w formi z rzeczownikiem. Przykładem jest "lantar lassi" z Namárie w WP pod koniec rozdziału "Pożegnanie z Lórien" (przetłumaczone). Znaczy to "lecą liście" i wskazuje, że liczbę mnogą czasownika tworzymy przez dodanie -r do formy dowolnego czasu.
Zaimki
Tu jest sporo zamieszania, bo Tolkien tę część gramatyki wielokrotnie poprawiał.
ZAIMKI OSOBOWE(JAKO PODMIOT)
To wygląda tak:
osoba l. poj. l. mn. l. podw.(tylko 1. os.)
1. -n, -nye włącznie: -lve, wyłącznie: -lme -mme
2. -l,-lye(grzecznościowe), -kke,(zwyczajowe) <-
3. r.m. -ro -nte
r.ż. -re j. w.
r.n. -s (możliwe też jako skrót od r. m. i ż.) j. w.
Można też dla zaakcentowania osoby użyć oddzielnych zaimków. Wystarczy przed zaimkiem dodać e, jedynie przed 1. os. l. poj. jest to i.
ZAIMKI DZIERŻAWCZE
Te zaimki są takie:
osoba l. poj. l. mn. l. podw.(tylko 1. os.)
1. -nya włączne: -lva, wyłączne -lma -mma
2. -lya(grzecznościowe), -kka(zwyczajowe) <-
3. -rya -nta
ZAIMKI OSOBOWE(JAKO DOPEŁNIENIE)
Te zaimki to skrócona postać tych zwykłych. Prezentują się tak:
osoba l. poj. l. mn.
1. ni włączne: me, wyłączne: we
2. le le
3. osoby se te
przedmioty sa ta
ZAIMKI PYTAJĄCE
W pytaniach używamy takich zaimków:
polski Quenya
kto, co man
do kogo, do czego; na powierzchni czego manna
od,z kogo; od,z czego mallo
gdzie, w czym, na czym masse
jak, czym manen
czyj mava
ZAIMKI ZALEŻNE
Przed zaimkami zależnymi nadal stawiamy przecinek
polski Quenya
który ya
do którego yanna
od, z którego yallo
jak, czym yanen
w którym, na którym yasse
czyj yava
Imiesłów
IMIESŁÓW PRZYMIOTNIKOWY CZYNNY
Ten imiesłów określa, jaki jesteś przy wykonywaniu jakiejś czynności: gdy jesz, to jesteś jedzący, gdy idziesz, to jesteś idący. W Quenyi do tego celu używamy końcówki -la, np. *haryala - miejący. Czasowniki bazowe (sprawdź, jakie to!) często wydłużają samogłoskę i dodają do siebie na końcu a, np. *mátala - jedzący. Czasem jednak czasowniki bazowe przyjmują tylko i na końcu i nie wydłużają samogłoski.
J.W., TYLKO ŻE BIERNY
Ten rodzaj imiesłowu określa, co się z tobą stanie, jeżeli ktoś (lub coś) wpłynie na ciebie danym czasownikiem: gdy ktoś cię je :-), to jesteś jedzony, gdy coś cię uderzy, to będziesz uderzony. W Quenyi w celu stworzenia takiego czegoś, użyj końcówki -na. Do czasowników bazowych (jakie to???) dodajemy przed końcówką i i wydłużamy samogłoskę(co to jest, to chyba wiesz, no nie???). Na przykład mówiony to (chyba) *quétina. Gdy rdzeń kończy się na l, to nie wydłużamy samogłoski i nie dodajemy i i jeszcze nie dodajemy -na, lecz -da (nie jest to niezgodne z fonologią, bo l+d=ld, nie???), np. od mel- - melda = (u)kochany(mel- = kochać).
Imiesłów przymiotnikowy bierny odmienia się jak normalny przymiotnik, ale imiesłów przymiotnikowy czynny jest nieodmienny.
Przysłówek
Chodzi mi głównie o przysłówki pochodzące od przymiotników. Gdy chcesz takowy utworzyć, dodajesz na końcu -ve. Jeśli powstaje wtedy jakaś niedozwolona zbitka spółgłosek, to zamień v na w.
W górę
I to by było na tyle. Namárie! To znaczy: Żegnaj(cie)!
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
